Rola Percepcji Słuchowej w Edukacji – Klucz do Rozwoju Dzieci
Rola percepcji słuchowej w edukacji
Jako nauczyciele zajmujący się dziećmi w okresie wczesnodziecięcym mają wyjątkową okazję kształtować i rozwijać ich podstawowe umiejętności, które stanowią fundament dalszej edukacji. Jednym z kluczowych obszarów, na który warto zwrócić szczególną uwagę, jest percepcja słuchowa, czyli zdolność do odbierania, rozumienia i interpretowania dźwięków, jest fundamentem w procesie uczenia się.
W rozwijaniu tej umiejętności nauczyciele żłobkowi i przedszkolni odgrywają ogromną rolę, ponieważ percepcja słuchowa bezpośrednio wpływa na rozwój mowy, zdolność koncentracji, interakcje społeczne oraz późniejsze umiejętności szkolne, takie jak czytanie i pisanie..
Percepcja słuchowa angażuje trzy rodzaje słuchu:
słuch fizyczny; odpowiedzialny za prawidłowe odbieranie wrażeń słuchowych
słuch muzyczny; odpowiedzialny za różnicowanie wysokości i jakości dźwięków oraz odstępów między nimi
słuch fonematyczny; odpowiedzialny za identyfikowanie i różnicowanie dźwięków mowy ludzkiej (fonemów)
W percepcji mowy uczestniczy zarówno słuch fizyczny jak i muzyczny oraz fonematyczny. Dzięki słuchowi fizycznemu dziecko jest w stanie opanować mowę, dzięki muzycznemu może wyraziście czytać i rejestrować mowę. Dzięki słuchowi fonematycznemu może świadomie dokonywać analizy i syntezy słuchowej. Ten typ słuchu pozwala wyodrębniać zdania z potoku mowy, wyrazu w zdaniu, sylaby i głoski w wyrazach, może łączyć we właściwej kolejności, odróżniać podobne głoski. Do tych operacji potrzebna jest dobra pamięć słuchowa. Niewłaściwe funkcjonowanie któregokolwiek słuchu powoduje trudności w czytaniu i pisaniu. Warto pamiętać o tym, że za odbiór muzyki odpowiada lewe ucho a prawa półkula, za odczytywanie mowy prawe ucho (lewa półkula).
Wg M. Bogdanowicz w słuchu fonematycznym wyodrębnia się następujące czynności:
Spostrzeganie i odróżnianie od siebie wypowiadanych głosek , a także zjawisk prozodycznych (akcent, intonacja, tempo mowy).
Różnicowanie elementarnych jednostek języka (fonemów).
Analizę i syntezę głoskową i sylabową wyrazów, zdań.
Narząd słuchu zaczyna rozwijać się już od piątego tygodnia życia prenatalnego, w dwunastym zaś płód słyszy głos matki. Rozwój słyszenia trwa aż do około dziesiątego roku życia dziecka. Kluczowym dla rozwijania kompetencji słuchowych jest ustalenie, że słuch fizyczny dziecka jest w normie. Co oznacza, że aby dziecko mogło spostrzegać dźwięki, jego analizator słuchowy powinien być anatomicznie sprawny. Narzędziem do sprawdzenia stanu całej drogi słuchowej małego dziecka są obiektywne (bez udziału pacjenta) badania słuchu a w tym kluczowe: audiometria impedancyjna, otoemisja akustyczna, ocena potencjałów wywołanych z pnia mózgu (ABR). W okresie wczesnodziecięcym układ słuchowy narażony jest wielokrotnie na okresowe gorsze funkcjonowanie. Częste przewlekłe stany zapalne ucha środkowego, infekcje górnych dróg oddechowych, niedrożność trąbek słuchowych oraz przerost trzeciego migdała powodują, że dziecko nie słyszy prawidłowo w czasie choroby. Zależnie od schorzenia czas pogorszonego słyszenia trwać może od kilku tygodni do kilku miesięcy i powtarzać się cyklicznie przez kilka lat. Ważne jest, aby jak najszybciej i najskuteczniej eliminować przyczyny niedosłyszenia. Długotrwałe stany chorobowe, skutkować mogą w przyszłości powstaniem zaburzeń przetwarzania słuchowego. Dzieje się tak na skutek niepełnego dostarczania bodźców dźwiękowych w okresie kluczowym dla rozwoju słuchu fonematycznego.
Podsumowując, najważniejszym elementem kształtowania się prawidłowego słuchu dziecka jest:
- Utrzymywanie uszu w zdrowiu, monitorowanie słyszenia poprzez badania słuchu co najmniej raz w roku lub według zaleceń specjalisty.
- Wspieranie dzieci ze stwierdzonym nieodwracalnym niedosłuchem przeznaczonymi do tego urządzeniami i technologiami.
- tymulacja i trening słuchowy w zakresie słuchu fizycznego, fonematycznego i muzycznego.
Znaczenie wsparcia percepcji słuchowej w edukacji
Dzięki odpowiedniej opiece i świadomości o znaczeniu percepcji słuchowej nauczyciele i rodzice mogą wspomagać rozwój dzieci, zapewniając im szansę na pełny rozwój w sferze edukacyjnej i społecznej.
Główne aspekty roli percepcji słuchowej w edukacji:
- Przyswajanie języka i rozwój mowy.
- Rozumienie i zapamiętywanie informacji.
- Rozwój umiejętności społecznych i emocjonalnych.
- Wspieranie zdolności poznawczych.
- Zwiększenie osiągnięć w czytaniu i pisaniu.
Ćwiczenia funkcji słuchowych mają za zadanie usprawnianie:
- percepcji słuchowej,
- wrażliwości słuchowej oraz uwagi i koncentracji na bodźcach słuchowych,
- umiejętności różnicowania głosek oraz rozróżniania dźwięków i ich lokalizacji w czasie i przestrzeni,
- analizy i syntezy słuchowej,
- artykulacji (wzbogacenie słownika),
- poprawności gramatycznej,
- pamięci słuchowej,
- koordynacji słuchowo-wzrokowej i słuchowo-ruchowej.
Rozwój funkcji słuchowych w poszczególnych okresach rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym:
• określa kierunek, z którego dochodzi dźwięk,
• identyfikuje dźwięki pochodzące z najbliższego otoczenia,
• łączy obrazki z prezentowanym dźwiękiem.
• wyklaskuje prosty rytm,
• umie odszukać i nazwać przedmioty wydające dźwięki,
• dokonuje podziału zadań na wyrazy,
• podejmuje próby dzielenia wyrazów a sylaby, wymienia wyrazy rozpoczynające się daną sylabą,
• powtarza prezentowane rytmy,
• odtwarza rytmy według podanego wzoru graficznego,
• tworzy schematy graficzne do prezentowanych rytmów,
• przelicza usłyszane dźwięki i odwzorowuje ich liczebność za pomocą drobnych przedmiotów:
patyczków, klocków, kredek, itp.,
• potrafi wybrać spośród kilku przedmiotów 2 wydających taki sam dźwięk,
• dokonuje podziału zdania na wyrazy, porównuje długość zdań, przelicza liczbę wyrazów w zdaniu,
• dzieli wyrazy na sylaby, przelicza sylaby i porównuje długość wyrazów, wskazuje przedmioty
• zawierające w swojej nazwie określoną liczbę sylab,
• dokonuje syntezy sylabowej wyrazów,
• wyodrębnia głoski w wyrazach – rozpoznaje i nazywa głoski w nagłosie (na początku), wygłosie (na końcu) oraz w środku wyrazów o prostej budowie fonetycznej,
• potrafi wyodrębnić wyrazy różniące się jedną głoską, np. dom – tom, masa – kasa, noc – nos.
• dokonuje pełnej analizy i syntezy sylabowej i głoskowej,
• prawidłowo różnicuje głoski.
• odnajduje obrazki, których nazwy tworzą rymy
Objawy zaburzeń percepcji słuchowej występujące u dzieci w wieku przedszkolnym:
- trudności w rozumieniu trudniejszych instrukcji i poleceń słownych,
- trudności w zapamiętywaniu, powtarzaniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań, ubogi zasób słów,
- występowanie agramatyzmów, 'występowanie trudności w tworzeniu zdań i dłuższych wypowiedzi,
- trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych,
- opóźniony rozwój mowy,
- opóźniony rozwój mowy,
- trudności i nieprawidłowości w różnicowaniu dźwięków mowy,
- problemy podczas dokonywania analizy sylabowej i głoskowej wyrazów,
- trudności w syntetyzowaniu sylab i głosek w wyrazie,
- specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, pojawiające się na dalszych etapach kształcenia.
Wskazówki i przykłady ćwiczeń dla nauczycieli wspierające percepcję słuchową u najmłodszych.
1. Stosowanie różnorodnych bodźców dźwiękowych
Wprowadzenie różnych dźwięków do codziennych zajęć pomaga dzieciom rozwinąć zdolność rozróżniania i identyfikowania dźwięków. Wykorzystywać można instrumenty, nagrania dźwięków przyrody jak również dźwięki otaczającej przestrzeni podczas spacerów. Ważne jest zachęcanie dzieci do rozpoznawania i naśladowania dźwięków.
2. Wprowadzanie zabaw wspierających słuch fonematyczny
Zabawy polegające na rozpoznawaniu dźwięków i ich położenia w wyrazie mogą znacząco wspierać rozwój słuchu fonematycznego, który jest podstawą nauki czytania.
- Dzielenie wyrazów na sylaby.
- Gra w rozpoczynanie wyrazu zaczynającego się od ostatniej głoski poprzedniego wyrazu.
- Konstruowanie wyrazów zaczynających się od wskazanej sylaby.
- Wskazywanie gdzie słychać wskazane sylaby, na początku czy na końcu wyrazu..
- Tworzenie nowych wyrazów zastępując drugą sylabę.
- Wyodrębnianie pierwszej o ostatniej głoski.
3. Zwracanie uwagi na wyraźną artykulację i tempo mówienia.
Mówienie w wolnym, równym tempie i z wyraźną artykulacją pozwala dzieciom lepiej przyswajać dźwięki i naśladować je. Nauczyciele mogą stosować tzw. mówienie „jasne i wyraźne” w rozmowach z dziećmi, co nie tylko sprzyja rozumieniu mowy, ale także ułatwia naukę nowych słów i zdań.
4. Stosowanie rytmiki i zabaw z muzyką
Zabawy rytmiczne, taniec i śpiew to doskonałe sposoby na rozwijanie percepcji słuchowej. W rytmicznych piosenkach czy układankach muzycznych dzieci ćwiczą rozpoznawanie rytmu i intonacji, co wspiera nie tylko słuch, ale także koordynację ruchową i rozwój języka.
Dzięki tym zabawom dzieci mogą rozróżniać dźwięki niskie i wysokie, ciche i głośne, szybkie i wolne:
- Naśladowanie tempa uderzania w bębenek poprzez klaskanie,
- Chodzenie cichutko gdy słychać cichy dźwięk, mocne tupanie w odpowiedzi na głośny dźwięk.
- Odkładanie przedmiotów na wysoką lub niską półkę zależnie od wysokości słyszanego dźwięku.
5. Ćwiczenia wspierające koncentrację słuchową
Proste zabawy wymagające skupienia uwagi, jak:
- „Słucham i zgaduję”, gdzie dzieci mają za zadanie zidentyfikować dźwięk bez patrzenia, uczą koncentrowania uwagi na dźwięku.
Można także wprowadzać zadania wymagające skupienia na głosie nauczyciela, takie jak:
- Słuchanie instrukcji w zabawie „Ciepło–zimno”.
6. Wspieranie umiejętności lokalizacji i lateralizacji dźwięku.
- Lokalizowanie dźwięku poprzez wskazywanie z zamkniętymi oczami, gdzie znajduje się jego źródło.
- Szukanie ukrytego w pomieszczeniu źródła dźwięku.
- Rozwój lateralizacji-odbiór mowy jednym uchem podczas, gdy drugie słucha muzyki.
7. Ćwiczenia wspomagające pamięć słuchową
Zabawa w „głuchy telefon”, czy „słuchowe memo”, to proste sposoby na wsparcie pamięci słuchowej. Można również wprowadzać:
- rysowanie zgodnie z podawaną instrukcją,
- naukę wierszyków, piosenek rymowanek,
- słuchanie i opowiadanie bajek,
- układanie klocków zgodnie z usłyszaną kolejnością.
8. Tworzenie spokojnych przestrzeni bez zakłóceń
W przestrzeniach edukacyjnych warto zadbać o redukcję hałasu i zapewnienie warunków do efektywnego słuchania. Przy intensywnych dźwiękach otoczenia, dzieci mogą mieć trudności ze zrozumieniem i przetworzeniem mowy, co może wpłynąć na koncentrację i naukę. Warto zadbać o to, aby część aktywności słuchowych odbywała się w cichym otoczeniu, a hałas był ograniczony.
9. Wczesne zauważanie trudności i indywidualizacja wsparcia
Poza stymulacją ważnym elementem rozwoju percepcji słuchowej jest obserwacja dzieci i zwrócenie uwagi na to, które mogą mieć trudności z przetwarzaniem dźwięków. W razie potrzeby zaproponowanie rodzicom wykonania badania słuchu i konsultację ze specjalistą w zakresie uszu i słuchu (laryngolog, audiolog, protetyk słuchu).
Wskazówki i przykłady ćwiczeń dla nauczycieli wspierające percepcję słuchową u najmłodszych.
Wspieranie percepcji słuchowej u najmłodszych to inwestycja w ich przyszłe sukcesy edukacyjne i społeczne. Wczesne rozwijanie tej zdolności pomoże dzieciom w lepszym rozumieniu mowy, nauce czytania i pisania oraz efektywnym funkcjonowaniu w grupie. Nauczyciele mają unikalną możliwość kształtowania tych umiejętności, aby zapewnić swoim podopiecznym jak najlepszy start na ścieżce edukacyjnej.
Bibliografia:
Bogdanowicz M., „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa 1991
D. Emiluta-Rozya, „Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa 1994
A.Mauer, „Kształtowanie świadomości fonologicznej u dzieci przedszkolnych. Analiza i synteza sylabowa i fonemowa”, Kraków 1997r.
I. Styczek, „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego”, Warszawa 1982
A. Lowe, „Rozwijanie słuchu w zabawie”, Warszawa 1983
Pod red. Pruszewicz A., Audiologia kliniczna. Zarys”, Poznań 2003
A.Mauer, „Kształtowanie świadomości fonologicznej u dzieci przedszkolnych. Zabawy z rymami”, Kraków 1997r
Pod red.Śliwińskiej-Kowalskiek M. „Audiologia kliniczna”, Łódź 2005
Autorka:
Mgr Martyna Szajbner,
Pedagożka Specjalna, Protetyczka słuchu
Inni czytali również
Share with friends
